Değişim Listeleri
Diyet düzenlemede birbiri yerine geçebilen besinlerin neler olduğunun bilinmesi büyük kolaylık sağlar. Değişim listelerinde her grup içindeki besinler hemen hemen aynı miktarda enerji, protein, yağ ve karbonhidrat sağladıklarından birbirinin yerine kullanılabilir, yani her bir yiyecek diğerinin yerine geçebilir.
A. Ekmek ve Tahıl Değişimi:
Listede gösterilen her bir değişim yaklaşık olarak 15 gr karbonhidrat, 2 gr protein içerir, yağ içermez ve 68 kalorilik enerji sağlar.
Aşağıdaki listenin kullanılışına şöyle bir örnek verilebilir : 1 ince dilim ekmek yenilmediği zaman, onun yerine 1 adet orta boy patates veya yarım su bardağı pilav veya makarna yenebilir.
| Besin | Ölçü | Miktar (gr) |
| Ekmek | l ince dilim | 25 |
| Kraker | 2 - 4 adet | 20 |
| Makarna, şehriye (pişmiş) | Yarım Su Bardağı | 100 |
| Makarna, şehriye (çiğ) | 3 silme çorba kaşığı | 15 |
| Patates (pişmiş) | l adet orta boy | 100 |
| Pirinç, bulgur (pişmiş) | Yarım su bardağı | 100 |
| Pirinç, bulgur (çiğ) | 2 silme çorba kaşığı | 15 |
| Sade kek | 3-3.5 cm kalınlığında dilim |
25 |
| Tarhana | 2 silme çorba kaşığı | 15 |
| Un (buğday, pirinç vb.) | 2 silme çorba kaşığı | 15 |
B. Et Değişimi:
Her bir değişim yaklaşık olarak 6 gr protein, 5 gr yağ içerir, karbonhidrat içermez ve 69 kalorilik enerji sağlar.
Aşağıdaki listenin kullanılışına örnek: l köfte kadar et yenilmediği zaman onun yerine bir adet yumurta veya bir kibrit kutusu kadar beyaz peynir veya bir sosis ya da listede belirtilen diğer başka bir besin yenebilir.
| Besin | Ölçü | Miktar (gr) |
| Et | 1 köfte kadar | 30 |
| Balık | 1 köfte büyüklüğünde | 30 |
| Yumurta | 1 adet | 40-50 |
| Sosis | 1 adet | 40-50 |
| Salam | Çok ince 4-5 dilim | 40-50 |
| Peynir (beyaz) | 1 kibrit kutusu | 30 |
| Peynir (kaşar) | 2/3 kibrit kutusu | 20-25 |
| Çökelek, lor | 1/4 su bardağı kadar | 40-45 |
| Kuru fasulye | 5 - 6 çorba kaşığı | 100 |
Bitkisel besin olmasına rağmen kurubaklagiller (kurufasulye, nohut, bakla vb.) fazla miktarda protein içerirler ve değişim listelerinde etler ile aynı sınıfa konularak incelenirler. Et cinsi gıdalara benzemeyen yanları, hiç yağlarının bulunmaması ve bunun yerine 15 -16 gr. kadar karbonhidrat içermeleridir. Örnek olarak, yukarıda listede adı geçen 5 - 6 çorba kaşığı kuru fasulye 100 gr gelir ve ve 6 gr protein yanında 15 gr da karbonhidrat içerir.
C. Süt Değişimi:
Belirtilen miktardaki süt veya yoğurt ortalama olarak 4 gr protein, 6 gr karbonhidrat, 4 gr yağ içerir ve 76 kalorilik enerji sağlar.
Örnek olarak: 1 su bardağı süt içilmediği zaman onun yerine 1 su bardağı kadar yoğurt yenebilir.
| Besin | Ölçü | Miktar (gr) |
| Süt | 1 orta boy su bardağı | 160 |
| Yoğurt | 1 orta boy su bardağı | 160 |
Az Yağlı Süt Değişimi (Light süt)
4 gr protein, 6 gr karbonhidrat ve 2 gr yağ içerir ve 58 kalorilik enerji sağlar.
Sütü sütlaç veya muhallebi gibi sütlü tatlılar şeklinde de alabilirsiniz.
1 porsiyon muhallebi veya 1 porsiyon sütlaç 1 süt + 1 ekmek değişimi şeklinde düşünülmelidir.
D. Sebze Değişimi:
Sebzeler içerdikleri kalori miktarına göre 2 gruba ayrılırlar: 1. Grup: Bu grup sebzeler enerji değerleri düşük olduğundan serbestçe yenilebilir.
| Besin | Ölçü | Miktar (gr) |
| Domates | 1 küçük boy (çiğ) | 100 |
| Domates suyu | 1 büyük su bardağı (çiğ) | 240 |
| Çarliston biber | 4 orta boy | 100 |
| Yeşil sivri biber | 10 orta boy | 100 |
| Kıvırcık salata | 15 yaprak | 100 |
| Salatalık | 1 orta boy | 100 |
| Kırmızı turp | 5 orta boy | 100 |
| Maydanoz | 1 orta demet | 75 |
| Yeşil soğan | 3-4 orta boy | 75 |
| Kuru soğan | 1 orta boy | 75 |
| Kereviz | 1 küçük boy | 100 |
| Kırmızı lahana | 1/8 orta boy | 100 |
| Lahana | 4 çorba kaşığı (pişmiş) | 100 |
| Karnıbahar | 4 çorba kaşığı (pişmiş) | 100 |
| Taze kabak | 4 çorba kaşığı (pişmiş) | 150 |
| Patlıcan | 4 çorba kaşığı (pişmiş) | 125 |
| Ispanak | 4 çorba kaşığı (pişmiş) | 150 |
| Pazı | 4 çorba kaşığı (pişmiş) | 150 |
| Ebegümeci | 4 çorba kaşığı (pişmiş) | 150 |
| Bamya | 4 çorba kaşığı (pişmiş) | 75 |
2. Grup: Bu grup sebzelerin her birimi 2 gr protein, 7 gr karbonhidrat içerir, yağ içermez ve 36 kalori sağlar.
| Besin | Ölçü | Miktar (gr) |
| Havuç | 1 orta boy (çiğ) | 100 |
| Şalgam | 1 orta boy (çiğ) | 150 |
| Bezelye | 4 çorba kaşığı (pişmiş) | 100 |
| Pırasa | 5 çorba kasığı (pişmiş) | 150 |
| Bakla | 4 çorba kasığı (pişmiş) | 100 |
| Enginar | 1 orta boy (pişmiş) | 100 |
| Bal Kabağı | 3-4 parça | 100 |
E. Meyve Değişimi:
Her bir değişim yaklaşık olarak 10 gr karbonhidrat içerir, yağ ve protein içermez ve 40 kalorilik enerji sağlar.
| Besin | Ölçü | Miktar (gr) |
| Elma | 1 küçük boy | 80 |
| Kayısı (taze) | 1-2 adet | 100 |
| Kayısı (kuru) | 1-2 adet | 20 |
| Muz | Yarım küçük | 50 |
| Çilek | 1 su bardağı | 150 |
| Kiraz | 10-15 adet | 75 |
| Hurma | 2 adet | 15 |
| Greyfurt | Yarım küçük | 125 |
| Üzüm | 12-20 tane | 75 |
| Portakal | 1 adet küçük | 125 |
| Şeftali | 1 adet orta | 100 |
| Armut | 1 adet küçük | 100 |
| Erik | 1-2 adet | 100 |
| Kuru erik | 2 adet | 25 |
| Kuru üzüm | 2 çorba kaşığı, silme | 15 |
| Karpuz | 1 dilim | 175 |
| Kavun | 1 dilim | 175 |
| İncir (Taze) | 1-2 adet | 50 |
| İncir (Kuru) | Yarım adet | 15 |
| Yeni dünya | 5-6 adet | 100 |
| Portakal suyu | 1 çay bardağı | 100 |
| Elma suyu | 1 çay bardağı | 100 |
| Mandalina | 1 orta boy | 100 |
F. Yağ Değişimi:
Her bir değişim yaklaşık olarak 5 gr yağ içerir, protein ve karbonhidrat içermez ve 45 kalorilik enerji verir.
| Besin | Ölçü | Miktar (gr) |
| Sıvı yağ | 1 tatlı kaşığı | 5 |
| Katı yağ | 1 tatlı kaşığı | 5 |
| Zeytin | 5 adet | 15 |
| Mayonez | 2 tatlı kasığı | 10 |
| Fındık,fıstık vb. | 6 adet | 10 |
| Kaymak | 1 çorba kaşığı | 10 |
G. Tatlı Değişimi:
Her bir değişim yaklaşık olarak 5 gr karbonhidrat içerir, protein ve yağ içermez ve 20 kalorilik enerji sağlar.
| Besin | Ölçü | Miktar (gr) |
| Toz şeker | 1 tatlı kaşığı | 5 |
| Kesme şeker | Büyüklüğüne göre 2-3 adet | 6 |
| Reçel-marmelat | Silme 1 yemek kaşığı | 10 |
| Bal | 1 tatlı kaşığı | 10 |
| Pekmez | Silme 1 yemek kaşığı | 10 |
| Akide şekeri | 2 adet | 10 |
H. İçecekler:
Piyasada satılan içecekler alkollü veya alkolsüz olabilir. Alkolsüz içecekler (eğer hastada su kısıtlaması yapılması gerekmiyorsa) rahatlıkla içilebilir.
Böbrek hastası alkollü içki içebilir mi?
Alkol fazla miktarda kalori içerir (1 gr alkolde 7 kalori vardır). O nedenle zayıflaması istenen kimseler alkollü içki almamalıdır.
Alkollü yiyecekler karaciğer için de özellikle çok sakıncalıdır. Böbrek hastalarının önemli bir bölümünde karaciğer problemleri de vardır. O nedenle, rastgele alkollü içki içmemeli ve her hasta bu konuda hekimine danışmalıdır.
DEĞİŞİM LİSTELERİNİN KULLANILMASI
Değişim listeleri hastaların günlük yemeklerini düzenlemede çok yararlıdır. Bu sayede her hasta, sadece tarif edilen yiyecekleri yemek zorunda kalmaz, kendi zevkine ve ihtiyacına göre değişik yemek listeleri düzenleyebilir.
Bu yemek listeleri düzenlenirken, belirli bir besin yerine, aynı türden ve ona eşdeğer miktarda besin elemanlarını içeren bir başka yiyecek listeden seçilir. Böylece alınan protein, yağ, karbonhidrat gibi besin elemanları aynı kaldığı halde değişik yemekler yeme imkanı olur.
Örnek olarak 40 gram proteinli diyet kullanan bir hasta değişim listelerini kullanarak aşağıda gösterildiği şekilde farklı yemekler hazırlayabilir:
Önce, 40 gr. protein içeren bir diyet örnek olarak alınır.
40 GRAM PROTEİNLİ 1500 KALORİLİ DİYET
| Bir Günlük Yiyecekler | Miktar | Ölçü |
| Süt veya yoğurt | 250 gr | 2 çay bardağı |
| Yumurta veya | 40 gr | 1 adet |
| beyaz peynir | 30 gr | 1 kibrit kutusu kadar |
| Et | 60 gr | 2 köfte kadar |
| Ekmek veya ekmek yerine geçen | 175 gr | 7 ince dilim |
| Meyve | 2 porsiyon | Bkz. meyve değişim listesi |
| Sebze | 2 porsiyon | 8 çorba kaşığı |
| Yağ | 20 gr | 4 tatlı kaşığı |
| Bal, reçel veya | 85 gr | 17 tatlı kaşığı şeker |
| Akide şekeri | 10 gr | 2 adet |
ÖRNEK YEMEK LİSTESİ
| Sabah | Öğle | İkindi |
| 1 bardak çay (sekerli) 2 tatlı kaşığı tereyağ 3 tatlı kaşığı bal veya reçel 1 adet yumurta 2 ince dilim ekmek |
4 çorba kaşığı etsiz sebze yemeği 5 çorba kaşığı pilav 1 ince dilim ekmek |
1 bardak çay (şekerli) 1 dilim kek 2 adet akide şekeri |
| Akşam | Gece | |
| 1 kase un çorbası 2 köfte kadar et veya etli sebze yemeği 1 kase ayva kompostosu 1 ince dilim ekmek |
1 çay bardağı süt (şekerli) 1 adet elma 1 çay bardağı yoğurt |
Değişim listelerine bakılacak olursa bir yumurtanın veya bir kibrit kutusu kadar beyaz peynirin veya bir köftenin ya da bir sosisin benzer miktarlarda besin elemanı içerdiği görülür. Böylece, hasta isterse, sabah kahvaltısında yumurta veya peynir yemez; ancak öğle yemeğinde onun yerine fazladan bir adet köfte veya sosis yiyebilir. Yine bu listede bulunan akşam yemeğindeki 2 köfte kadar et yenilmeyebilir; bunun 1 köfte kadarlık miktarı sosis değişimi olarak öğleye alınabilir. Akşam yemeğine de 1 köfte kadar et içeren etli sebze yemeği konabilir. Sonuç olarak liste aşağıdaki sekile dönüşebilir.
| Sabah | Öğle | İkindi |
| 1 çay bardağı süt ( şekerli) 2 tatlı kaşığı kahvaltılık yağ 3 tatlı kaşığı bal veya reçel 2 ince dilim ekmek |
2 adet sosis 5 çorba kaşığı pilav 1 çay bardağı yoğurt 1 ince dilim ekmek veya bu yemek yerine çalışan bir kimse 2 adet sosis içeren bir sandviç ve bir çay bardağı yoğurt yiyebilir. |
1 bardak çay (şekersiz) 1 dilim kek 2 adet akide şeker |
| Akşam | Gece | |
| 1 kase un çorbası 4 çorba kaşığı kıymalı sebze yemeği 1 kase ayva kompostosu 1 ince dilim ekmek |
1 çay bardağı süt (sekerli) 1 porsiyon elma |
Bu liste de 40 gr. protein ve 1500 kalori içermektedir.
Bir başka örnek:
40 gram proteinli ve 1500 kalorili diyet yemeği yemek isteyen hasta, eğer muhallebi istiyorsa şöyle bir değişikliğe gidebilir:
Kahvaltıda 1 dilim ekmek yemez, çayını şekersiz içer, 3 tatlı kasığı bal veya reçelini 1 tatlı kaşığına indirir.
Öte yandan, öğle yemeğindeki 1 bardak yoğurdu da yemez ve onun yerine bir bardak süt kullanma imkanı doğar. İkindide içeceği çaya şeker koymaz, akide şekerini yemez, kekini de yemez, tüm bunların eşdeğeri olan toz şeker ve pirinç ununu kullanır.
Sonuç olarak; kahvaltıda artırdığı şeker ve öğle yemeğinde artırdığı süt ile muhallebisini hazırlar; burada, sabahki 1 dilim ekmeği yemediği için muhallebisini yaparken onun yerine 2 çorba kaşığı pirinç ununu ve ikindide şekersiz içtiği çayın şekerini ve akide şekerinin eşdeğerini de kullanabilmektedir.
Yine aynı hastanın canı kurubaklagillerden yemek isterse akşam yemeğindeki l adet köfteyi yemez, onun yerine öğle yemeğinde 5 çorba kaşığı kadar kuru fasulye veya nohut ya da mercimek yiyebilir. Akşam yemeğindeki kalan l köfte kadar kıymadan ise, 1 adet etli biber dolması hazırlanarak yenebilir. Böylece değişim listelerindeki besin elemanlarını kullanarak aynı miktarda protein ve kalori içeren başka yemekler hazırlama imkanı doğar ve liste şu hale döner:
| Sabah | Öğle | İkindi |
| 1 bardak çay (şekersiz) 2 tatlı kaşığı yağ 1 tatlı kaşığı bal veya reçel 1 adet yumurta 1 ince dilim ekmek |
5 yemek kaşığı kuru fasulye 5 yemek kaşığı pirinç pilavı 1 adet domates 1 ince dilim ekmek |
1 kase muhallebi |
| Akşam | Gece | |
| 1 kase un çorbası 1 adet etli, biber dolma 1 kase ayva kompostosu 1 ince dilim ekmek |
1 porsiyon elma |
Bu liste 40 gr protein ve 1500 kalori içermektedir.
Bu listeyi bir kez daha açıklayalım:
Sabah kahvaltısı: Çay şekersiz içildi, buradan şeker arttı. 3 tatlı kaşığı bal veya reçel yerine 1 tatlı kaşığı bal veya reçel yenildi, bunların yerine eşdeğer şeker arttı. Ekmeğin 1 dilimi yenilmedi, bunun yerine eşdeğer olan, 2 çorba kaşığı pirinç unu arttı. Bunlar muhallebi yapılmak üzere saklandı.
Öğle yemeği: 1 çay bardağı yoğurt yenilmedi, bunun eşdeğeri o an 1 bardak süt muhallebi yapılmak üzere saklandı.
İkindi: Şekerli çay içilmedi, kek yenilmedi, akide şekeri, eşdeğer şeker ile değiştirildi. Böylece elde edilen besinler ile yapılan muhallebi ikindide yenildi.
Akşam yemeği: 2 köfte kadar et yenilmedi, 1 köfte kadarına eşdeğer 5 çorba kaşığı kuru fasulye öğle yemeğine alındı, 1 köfte kadar et ile de akşam 1 adet etli biber dolma yapılarak yenildi.
Aynı prensipleri kullanarak, hastalar kendilerine tarif edilenlerin dışında, pek çok değişik yemek listeleri yapabilirler.
